Wspólnota Myśli czyli dwa lata spotkań z filozofią dla ludzi ciekawych w programie EDUKACJA DO KULTURY.GDAŃSK
Starożytni na podstawie obserwacji świata i kolei ludzkiego życia stworzyli mit o puszce, z której ciekawska Pandora uwolniła wszelkie nieszczęścia, jakie mogli sobie wyobrazić. Nam współcześnie wpadła w ręce “puszka pandemii”, która zdecydowanie rozszerzyła katalog plag. Izolacja społeczna, relacje nadwątlone elektronicznym dystansem, utrata zaufania do twierdzeń wyrażanych przez naukowców czy polaryzacja opinii to nowe zjawiska, które odcisnęły się piętnem na naszej aktualnej rzeczywistości.
W micie na dnie pojemnika z zarazami Zeus umieścił coś jeszcze. Na samym dnie zrozpaczeni Grecy znaleźli małą i niepozorną Nadzieję. To ona pozwoliła im zmierzyć się z rzeczywistością, która stała się tak nieprzyjazna. Jaką nadzieję my znaleźliśmy po tym, jak zniesiono epidemiczne ograniczenia? Z wielu możliwych odpowiedzi w sposób właściwy misji naszego Stowarzyszenia PROM Kultura postanowiliśmy szukać lekarstwa w środkach prostych i działających nieodmiennie odkąd ludzie pamiętają – w spotkaniu, rozmowie i dialogu.
Dzięki uczestnictwu w programie EDUKACJA DO KULTURY.GDAŃSK i współpracy z Wojewódzką i Miejską Biblioteką Publiczną im. Josepha Conrada w Gdańsku udało się nam stworzyć projekt “Wspólnota Myśli, czyli spotkania z filozofią dla ludzi ciekawych” będący odpowiedzią na wspomniane wyżej bolączki. Żeby realizował on przypisany mu cel zmiany społecznej dokonanej dzięki zwiększaniu uczestnictwa w kulturze przyjęliśmy kilka założeń.
Miały to być regularne spotkania dla osób dorosłych, gdyż to one nie mają możliwości uczestnictwa w tego typu edukacji w obrębie instytucji publicznych.
Warsztaty realizowane pod hasłem Wspólnota Myśli miały być nieodpłatne, bo bariery ekonomiczne potrafią skutecznie wykluczać ludzi, szczególnie w wieku senioralnym.
Po trzecie Wspólnota Myśli miała być społecznością osób, które lubią myśleć, lubią dzielić się myślami i nie wymagają, żeby inni myśleli to samo. Spotkania nie miały dążyć do wypracowania jednego słusznego poglądu, z którym zgodzą się wszyscy uczestnicy. Różne zdania i opinie miały być prezentowane i wysłuchane odzwierciedlając mnogość postaw realnie obecnych w naszym otoczeniu.
Po czwarte Wspólnota Myśli to społeczność otwarta. Otwartość ta miała być kontrpropozycją względem informacyjnych i towarzyskich baniek, które coraz częściej atomizują życie naszego społeczeństwa. Istotne jest również to, że udział w zajęciach jest kwestią dobrowolnej decyzji każdego z uczestników i nie jest obarczone żadnymi zobowiązaniami. Można było skorzystać z całego cyklu, jak i tylko z tych spotkań, których tematy uznawano za interesujące.
Ponadto filozofia, która stanowi kanwę naszych zajęć nie jest traktowana jako encyklopedyczny zbiór faktów o myślicielach i ich poglądach, ale jako zestaw kompetencji pozwalających kształtowanie poprawnego, życzliwego i uważniającego odmienności dialogu. W skład filozoficznego narzędziownika wchodzi rozeznawanie własnego stanowiska wobec kwestii będących tematem spotkania, formułowanie wypowiedzi w sposób rzeczowy i akceptowalny dla pozostałych uczestników rozmowy, aktywne słuchanie i dawanie komunikatów zwrotnych.
A do tego korzystamy z filozofii jako umiejętności analizy otaczającej nas kultury, całokształtu tego, co nas otacza od codzienności i jej pragmatyki, przez świat docierający w komunikatach medialnych, po skomplikowane zjawiska nauki i sztuki. Takie filozofowanie to nie abstrakcyjna zabawa akademików, ale narzędzie do lepszego układania się ze sobą i z otoczeniem.
Założenie powyższe wzmacnia możliwość współtworzenia spotkań przez uczestników. Każdy ma prawo proponować tematy, z którymi się mierzy, a które wcześniejsi myśliciele nie raz brali na warsztat. Prowadzący w takim wypadku przygotowuje stosowny pakiet merytoryczny i korzystając z filozoficznego zasobu wiedzy i umiejętności wspólnie mierzymy się z zagadnieniami angażującymi nas egzystencjalnie. Ćwiczymy w ten sposób myślenie krytyczne i analityczne, kreatywne i syntetyczne, ale (co bardzo ważne) troskliwe i otwarte.
Od czasu, kiedy wypracowaliśmy taką koncepcję minęły dwa lata, w trakcie których mieliśmy okazję przetestować je gruntownie i możemy z pełną odpowiedzialnością stwierdzić, że zarówno staruszka filozofia, jak i współcześni gdańszczanie świetnie odnaleźli się w zaproponowanej przez nas formule.
Na dzień dzisiejszy mamy za sobą ponad 70 spotkań Wspólnoty Myśli. W każdym z nich uczestniczyło średnio kilkanaście osób. W 2022 roku spotykaliśmy się w poniedziałki w Bibliotece Manhattan w Gdańsku Wrzeszczu, w 2023 roku rozszerzyliśmy formułę o spotkania w czwartki w Filii Naukowej WiMBP na gdańskim Przymorzu. Nasze rozmowy toczyły się zarówno wokół klasycznych dziedzin filozoficznych takich jak etyka, estetyka, metafizyka czy antropologia, jak i wokół szczegółowych zagadnień, z których wspomnę tu zaledwie kilka: nadzieję, odwagę, sztuczną inteligencję i świadomość, feminatywy, cierpienie i stratę z jednej strony, ale też przyjemność z innej.
Poza stale wzrastającym zainteresowaniem udziałem w naszych spotkaniach za oczywisty sukces poczytujemy sobie ich międzypokoleniowy charakter. W trakcie warsztatów siadamy w kręgu w gronie osób, których metryki potrafią różnić się czterokrotnie.
To jest dialog nie tylko między generacjami, ale bywa to zetknięcie obecnych w naszym społeczeństwie różnych kultur, odmiennych podejść oraz innych potrzeb i oczekiwań. A jednocześnie jest to okazja do wymiany doświadczeń między ludźmi, którzy nie mieli wcześniej możliwości się zetknąć, bo w jednym Gdańsku mieszczą się liczne światy.
Jednocześnie w ramach Wspólnoty Myśli dzieje się indywidualna i grupowa aktywizacja intelektualna, psychiczna i społeczna. Budują się relacje, przekraczamy ograniczenia i bariery mentalne, które zostawiła w nas pandemia i które wzmacnia wszechobecna presja medialna. Wzajemnie mobilizujemy się do podnoszenia swoich kompetencji, a dzięki nim lepiej radzimy sobie z codziennością. W opiniach uczestników na temat naszych spotkań wybrzmiewa mechanizm pozytywnego sprzężenia zwrotnego opartego o edukację kulturową.
Wspólnota Myśli jest procesem nakierowanym na zmianę realizowanym w ramach tego, co na nasze potrzeby nazwaliśmy społeczną odpowiedzialnością sektora kultury. Tak postrzegamy misję, którą chcemy nadal realizować mimo, że nie jest to zadanie łatwe i obok zadowolenia z efektów pracy nie przegapiamy trudności na naszej drodze.
Myśliciel Lew Szestow powiedział, że prawdziwa filozofia zajmuje się tym, co nie daje nam spokojnie spać, czyli że dotyka tego, co jest dla nas ważne. A kiedy zajmujemy się tematami nie obojętnymi w gronie różnych osób, nie sposób uniknąć sytuacji problematycznych. Czasem temperatura spotkań Wspólnoty Myśli potrafi rosnąć, gdyż jesteśmy w naszej kulturze przyzwyczajeni do dyskutowania i przekonywania się, a nie do dialogu. Nie uczy się tego szkole, ani nie prezentuje się go jako modelu komunikacji w sferze publicznej.
Z tego względu cały czas widzimy potrzebę spotkań, które składają się nie tylko z merytorycznych wprowadzeń, ale również z aktywnie facylitowanej rozmowy. W 2024 roku planujemy kolejne warsztaty. Informacje o nich można znaleźć na naszej stronie internetowej pod adresem wspolnotamysli.org, na której można się również zapisać na newsletter, dzięki temu wiadomości o wydarzeniach w trakcie których łączymy filozofię i dialog będą docierały bezpośrednio do Waszych skrzynek. Zapraszamy.
Paweł Paniec
pomysłodawca i animator Wspólnoty Myśli, filozof, edukator kulturowy, prezes Stowarzyszenia PROM Kultura
Projekt “Wspólnota Myśli” jest realizowany przez Stowarzyszenie PROM Kultura w ramach programu EDUKACJA DO KULTURY.GDAŃSK dzięki dofinansowaniu ze środków Miasta Gdańska. Wspiera nas Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Josepha Conrada w Gdańsku
